Tại hội thảo khoa học quốc gia chủ đề “Chủ trương và chính sách công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045” do Ban Kinh tế Trung ương tổ chức tại TP HCM ngày 28-7, nhiều chuyên gia nhìn nhận ngành công nghiệp đóng góp ngày càng lớn trong nền kinh tế, quá trình tái cơ cấu ngành gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng đã đi vào thực chất hơn. Dù vậy, quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa thời gian qua còn chậm; nhiều mục tiêu, chỉ tiêu chưa đạt được.
Giá trị gia tăng rất thấp
PGS-TS Vũ Hải Quân, Giám đốc ĐHQG TP HCM, đánh giá cao hiệu quả công nghiệp hóa, hiện đại hóa của cả nước trong thời gian qua. Đơn cử, giai đoạn 2011 – 2020, công nghiệp là ngành có tốc độ tăng trưởng cao nhất trong các ngành kinh tế quốc dân; tỉ trọng của ngành công nghiệp trong nền kinh tế từ 26,6% năm 2011 tăng lên 28,5% vào năm 2019. “Chúng ta đã có mục tiêu phát triển ngành công nghiệp dệt may, khởi nguồn từ Nhà máy Dệt Nam Định. Mục tiêu phát triển ngành công nghiệp luyện kim, gắn với khu gang thép Thái Nguyên. Ngoài ra còn có mục tiêu phát triển các ngành công nghiệp: đóng tàu, mía đường, hóa dầu, phần mềm… Nhưng những kết quả đạt được đến thời điểm này vẫn còn hạn chế, chưa có nhiều doanh nghiệp, thương hiệu khoa học – công nghệ mang tầm khu vực và quốc tế – PGS-TS Vũ Hải Quân nêu thực tế.
Ngành dệt may Việt Nam vẫn chưa tạo được thương hiệu riêng trên thị trường quốc tế. Ảnh: TẤN THẠNH
GS-TS Nguyễn Xuân Thắng – Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia TP HCM, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương – chỉ ra một số điểm yếu của công nghiệp hóa. Cụ thể, công nghiệp của Việt Nam chủ yếu là khai thác tài nguyên, sử dụng nhiều lao động, không dựa trên đổi mới sáng tạo nên năng suất thấp. Kết quả, sản phẩm phần lớn là gia công, lắp ráp, nguyên phụ liệu thì nhập khẩu. Nếu không thay đổi hướng phát triển thì dù Việt Nam có trở thành công xưởng của thế giới nhưng giá trị gia tăng lại cực thấp trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Từ thực trạng trên, PGS-TS Vũ Hải Quân đặt ra 3 vấn đề cho công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong bối cảnh hiện tại. Thứ nhất, tốc độ thay đổi diễn ra nhanh hơn so với 3 cuộc cách mạng công nghiệp trước. Thứ hai, xuất hiện hình thức giao tiếp mới với sự trợ giúp của các công nghệ tiên tiến, ví dụ công nghệ 5G trên điện thoại di động. Thứ ba, xuất hiện những câu hỏi mới chưa có trong quá khứ, chưa có trong 3 cuộc cách mạng công nghiệp trước. Một trong số những câu hỏi đó là khả năng bị thay đổi của con người về hành vi, cảm xúc, nhân cách… trước sự gia tăng ứng dụng trí tuệ nhân tạo, robot và tiến trình tự động hóa.
Cơ hội từ thị trường ngách
Nêu dẫn chứng Hàn Quốc phát triển đất nước dựa trên công nghiệp nông nghiệp, đổi mới sáng tạo, nhanh chóng trở thành quốc gia hùng cường, PGS-TS Lê Văn Thăng, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa TP HCM, trăn trở trong 12 chỉ số quốc gia so với các nước, Việt Nam có 2 chỉ số đổi mới sáng tạo và sẵn sàng công nghệ thấp so với các quốc gia khác. “Chúng ta cần phải hành động để thay đổi 2 chỉ số này” – PGS Lê Văn Thăng nhấn mạnh.
Câu hỏi đặt ra là cần thay đổi thế nào? Các chuyên gia chỉ ra thực tế thời gian qua, các doanh nghiệp FDI áp đảo doanh nghiệp trong nước về giá trị lẫn sản lượng xuất khẩu. Điều này đặt ra vấn đề đối với việc hình thành các nhóm ngành công nghiệp hỗ trợ để tạo nền tảng và động lực cho những công ty nhỏ và vừa tham gia các thị trường ngách của ngành như chuyển đổi số trong doanh nghiệp, làng thông minh, đô thị thông minh…
“Việt Nam nên nhắm vào thị trường ngách với giá trị gia tăng cao khi đẩy mạnh công nghiệp hóa. Cụ thể, công nghiệp hóa trong nông nghiệp; hiện đại hóa các ngành công nghiệp hiện có nhưng không dàn trải mà phải trọng tâm, phát triển công nghiệp kỹ thuật số, phát triển dịch vụ mới hướng đến nâng cao năng lực cạnh tranh mới và giá trị gia tăng cao” – ông Lê Văn Thăng hiến kế.
Theo ông Trần Tuấn Anh, Trưởng Ban Kinh tế Trung ương, trước những yêu cầu mới, Việt Nam sẽ phát triển kinh tế nhanh, bền vững gắn với nâng cao nội lực, bảo đảm tính tự chủ, độc lập của nền kinh tế. Trong đó, xây dựng kinh tế quốc gia vững mạnh, tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu. Xây dựng công nghiệp hóa, hiện đại hóa phải dựa vào khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo, tăng trưởng xanh, phát triển bền vững và bao trùm, chuyển đổi mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại nền kinh tế, lựa chọn những dự án đầu tư công nghệ…
Phát biểu chỉ đạo hội thảo, Bí thư Thành ủy TP HCM Nguyễn Văn Nên cho biết ngay từ những năm đầu đổi mới, TP HCM đã chuẩn bị nguồn lực cơ sở vật chất, kỹ thuật đầu tư phát triển các ngành công nghiệp dịch vụ then chốt với hệ thống các khu chế xuất, khu công nghệ, với mạng lưới hạ tầng thương mại – dịch vụ.
Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, thành phố đứng trước nhiều khó khăn, thách thức, có những thách thức rất lớn về đổi mới mô hình tăng trưởng, phát triển kinh tế – xã hội gắn với phát triển đô thị, trên nền tảng khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo, nâng cao chất lượng, khả năng cạnh tranh với các trung tâm kinh tế lớn ở khu vực và thế giới.
Qua hội thảo này, lãnh đạo TP HCM sẽ có cơ hội tiếp thu thêm những thông tin thiết thực, bổ ích giúp thành phố có cơ sở lý luận và thực tiễn để đề ra những chủ trương, giải pháp nhằm xây dựng thành phố trở thành đô thị thông minh, đổi mới sáng tạo công nghệ, vững mạnh, sớm trở thành trung tâm tài chính, trung tâm thương mại quốc tế, đưa các sản phẩm công nghiệp dịch vụ trọng yếu tham gia chuỗi giá trị toàn cầu.